دستگاه گوارش در پرندگان

دستگاه گوارش در پرندگان همانند دیگر حیوانات از لوله گوارشی وغدد ضمیمه تشکیل شده است . لوله گوارشی شامل دهان ، مری ، چینه دان ، پیش معده ، سنگدان لوله کوچک ، روده های کور ، روده بزرگ وکولوآک و معقد می باشد .

در واقع دستگاه گوارش در پرندگان از نوک (BILL) شروع وبه معقد ختم می شود

طول دستگاه گوارش طیور نسبت به طول این دستگاه در سایر حیوانات اهلی دیگر متراکم تر ( کم حجم تر است ) .

به طوریکه نسبت طول دستگاه گوارش به طول بدن در این حیوانات یک به چهار است این در حالی است که همین نسبت در گوسفند یک به بیست و هفت است . همچنین میزان ترشحات آنزیمی و اسیدی در لوله گوارشی طیور بیشتر از سایر حیوانات اهلی است . به طوریکه کلیه قسمت های لوله گوارش طیور تقریباً اسیدی است . به عنوان مثال pH سنگدان حدود ۶/۲ و pH قسمت انتهایی روده کوچک ۳/۶ تا ۴/۶ میباشد .

● بررسی قسمت های مختلف دستگاه گوارش طیور :

▪ دهان MOUTD :

اولین قسمت و محل ورود غذا به لوله گوارشی است . دهان در طیور فاقد لب ، دندان ، کام نرم ، گونه است .

حفره دهانی این حیوان توسط منقار از محیط بیرون جدا می شود .در اطراف دهان تعدادی غدد بزاقی وجود دارد که در روز حدود ۱۲تا ۱۵ ml بزاق ترشح می کنند .

▪ کام سخت :

در سقف و وسط حفره دهانی شکافی طولی وجود دارد که به مجاری بینی باز می شود .

▪ زبان :

زبان در طیور به صورت حنجری شکل بوده و دارای تیغه هایی در طرفین می باشد این تیغه در حرکت غذا به طرف حلق و مری نقش مهمی دارد . با توجه به اینکه طیور فاقد قدرت مکش در دهان خود هستند این حالت زبان در تغذیه آنها موثراست . زبان در طیور حدود ۲۴ مکان چشایی دارد . این تعداد در مقایسه با زبان انسان که ۹۰۰۰ عدد جوانه چشایی دارد نشان دهنده قدرت چشایی طیور است .

▪ مری ESUPHAGUS :

لوله ای است قابل انعطاف و عضلانی که از هر حلق تا پیش معده ادامه دارد . مری به ترتیب ازبیرون به داخل دارای لایه های زیرمیباشد :

لایه سروزیئ :

لایه عضلانی

(طولی –حلقوی ) –لوله مخاطی . ماهیچه های طولی و حلقوی در انتقال غذا به چینه دان و پیش معده نقش بسیار مهمی دارند .

طیور در دهان خود فاقد عضلات حلقی –زبانی و کام نرم هستند . به همین دلیل عمل عبور غذا از دهان یک عمل سریع و ناگهانی است . به این صورت که غذا از دهان عبور کرده و وارد مری می شود . پس از آن دهانه مری بسته می شود . سپس غذا توسط امواج پریستالتیک به چینه دان یا معده منتقل می شود .سرعت این حرکات در ماه حدود ۵/۱ سانتی متر در ثانیه است .

▪ چینه دان CROP :

مکان چینه دان در اواسط مهره های گردن ( مهره پنجم ) قرار دارد . pH محتویات چینه دان اسیدی و حدوداً برابر ۵ است . چینه دان از اتصال یک طرفه مری به وجود می آید .

همچنین چینه دان توسط یکی از شاخه های اعصاب حرکتی عصب واگ تامین می شود . این عصب سرعت و کیفت و میزان غذای عبور داده شده به مری را کنترل می کند .

چینه دان مکان ذخیره غذای خورده شده توسط حیوان است و تاحدودی باعث نرم و مرطوب شدن غذا می شود . در چینه دان عملیات هضمی بسیار کمی وجود دارد که آن هم توسط آمیلاز موجود دربراق انجام می شود . همچنین میکروارگانیسم های موجوددر چینه دان هم موجب پاره ای تغییرات هضمی غذا در چینه دان می شود . چینه دان در کبوتر منشا یک شیره سفید ، تند و خوشبویی است که به جوجه های خود می دهد .

▪ حفره شکمی THE BODYCORRITY:

پرندگان به مانند پستانداران دارای دیافراگم واقعی نیستند . حفره های بدن تا بخش خلفی کلوواک گسترش دارد . غشای سروزی مانند پستانداران در حفره شکمی پرندگان وجود ندارد . اما هفت کیسه غشایی که ارتباطی بهسروز ندارند و اندامهای حفره بدن را می پوشانند .تعدادی کیسه غشایی شامل : دو کیسه جنب که شش هارا می پوشاند ، یک کیسه پشت کبدی ، و دو کیسه کبدی که کبد را می پوشاند و یک کیسه سفاقی که همه حفره شکم به استثنای کلیه ها را می پوشاند .

▪ معده THE STOMACHE :

معده در اغلب پرندگان به دو بخش تقسیم می شود پیش معده یا معده غده ای PROVENTERICALUS که دارای دیواره نازک و دوکی شکل است و در سمت چپ حفره بدن قرار دارد .

کار اصلی دیگر حیوانات را در طیور پیش معده انجام می دهد ( ترشح آنزیم واسید ) .

محل اصلی اتصال پیش معده به مری مشخص نیست . در سطح داخلی پیش معده طیور برجستگی هایی ( پاپیلا ) وجود دارند این برجستگی ها غدد ترشحی هستند که از طریق مجرایی ترشحات خودرا به داخل پیش معده می ریزند . در طیور اسید کلریدریک و پپسین از سلولهای اصلی معده ترشح می شوند .در صورتیکه در سایر حیوانات پپسین از سلولهای اصلی و اسید کلریدریک از سلولهای جانبی ترشح می شود .

عبور مواد غذایی از پیش معده به سرعت انجام می شود به طوریکه بعد از ورود غذا و ترشح آنزیم و اسید غذابه میزان ناچیزی هضم شده واز پیش معده خارج می شود و در واقع هنگامیکه مواد غذایی به همراه ترشحات پیشمعده بهسنگدان می رسد هضم اصلی شروع می شود .

حرکات موجی بخش پیش معده ای در مرغهای گرسنه حدود یک حرکت در دقیقه می باشد .

معده طیور فاقد اسنفکترهای کاردیا و پاپیلا می باشد .

▪ سنگدان GIZZARD :

به این قسمت معده ماهیچه ای یا معده حقیقی نیز میگویند اندام سفت و به شکل عدسی محدب الطرفین میباشد که در زیر استخوان خواجی قرار دارد . کهدارای دیواره ذخیم ماهیچه ایاست . جنس این عضلات از پروتئینمی به نام کراتین است .

این بخش دارای دو جفت عضله قوی که نیرویی بسیار زیادی تولید می کند محل اتصال معده ماهیچهای به پیشمعده نایحه بینابینی ( ایستموس ) قرار دارد . سطح داخلی ایستموس هیچگونه غدد ترشحیی و جین خوردگی ندارد .

ازبخش عضلانی کائولین (KOALIN) صورت می گیرد که غشائی زرد یا قهوه ای مانند بالشتکی ( مخاطی ) که از تماس مستقیم اسید و آنزیم و مواد غذایی با عضلات جلوگیری می کند .

سطح این مخاط به طور دائم در اثر تماس با اسیدها و آنزیم های گوارشی و در اثر حرکات قبلی سنگدان پوسیده و کنده می شود ولی دوباره ترمیم می شود .

▪ روده کوچک SMALL INTESTINE :

در یک مرغ بالغ متوسط حدود ۵/۱ متر طول دارد روده کوچک در حفره شکمی به وسیله پرئده سروزی ( سفاقی ) به نام روده بند ( مزانتر ) به حالت آویزان نگه داشتهمیشود و شامل قسمت های زیر است :

ـ دوازدهه DEUDENUM :

دوازده اولین بخش رودهباریک است که دو مجرای لوزه المعده ترشحات خود را به درون آن می ریزند . دوازده به شکل حلقه ای است که غده لوزه المعده در وسطحلقهقرار دارد . وبه این حلقه اساساً LOOP OF DEADENUM می گویند .

ـ ژژنوم JEJENUM :

به صورت قیفی اتصال یافته است که در انتهای دوازده قرار دارد ودر بیضشتر پرندگان اهلی یک بخش اتصال یافته جنینی به نام دیورتیکول نکلMEKELS DIVERTICALUM در انتهای ژژنوم قرار دارد این ساختمان در جوجه ۶۰ درصد ، اردک ۸۰ درصد و غاز ۹۰ درصد قابل مشاهده است . این ساختمان ناشی از تحلیل کیسه زرده YOULK SAC می باشد . نقش این ساختمانبه عنوان یک اندام لنفی است .

ـ ایلئوم ILEUM :

به طور مجاور و موازی به حلقه دوازده قرار دارد و به منفذ سکومی اتصال مییابد . سلول های جدار داخلی این قسمت توانایی تولید یک سری از آنزیم ها را دارد بنابراین آنزیم های مربوط به روده کوچکدر این قسمت ترشح می شود .

ـ روده های کور CECAE :

بین روده کوچک و بزرگ دو زائده کور وجود دارد که روده کور نامیده میشود و طولی حدود ۱۴ تا ۲۳ سانتی متر دارد و در دو طرفراست روده قرار گرفته است . این دو زائده محل اتصال روده کوچک به روده فراخ است . سوم قسمت انتهایی دستگاه گوارش از نظر هضم بوده و نقش کمی در جذب دارد و ازبافت ها و فلکولهای لنفاوی که به آنها لوزه های سکومی CECA TOMSIL نیز می گویند پوشیده شده است . سوم با دریچه های سکومی از روده کوچک جدا می شود و در قسمت انتهایی و قدامی بدن قرار دارد .

ـ روده های بزرگ LARG INTESTINE :

عبارت است از یک روده راست و نسبتاً کوتاه که در یک مرغبالغ حدود ۱۰ سانتی متر طول دارد . قطر آن دو برابر قطر روده کوچک است و انتهای روده کوچک شروع شده و تا کلواک ادامه دارد . طیور به مانند پستانداران کلون ندارند و روده بزرگ محل جذب آب است .

▪ کلواک CLOACA :

توسط دو چین به سه قسمت تقسیم می شود که عبارتند از:

۱) COPERODEUM

۲) PROCYUDEUM

۳) URODEUM

۱) کپرودئوم یکساختمان آمپول مانند بوده و از یک طرف به رکتوم و از طرف دیگر توسطاولین چین کولواک به URODEUM متصل می گردد . URODEUM توسطیک غشای مخاطی مفروش شده است و میزنای با دو منفذ در بخش پشتی ان باز میشود در مجاورت این دو برجستگی درخروس مجرای ترشحی کانال دفران ودر مرغ منفد واژن قرار دارد .

در قسمت خلفی URODEUM دومین چین کلواک قرار گرفته است که شروع پروکتودئوم را نشان می دهد . در سقف پروکتودئوم یک شکاف عرضی وجود دارد کهبه درون بورس فابریسیوس باز می شود PROSTODEUM در سوراخ مخرج یا VENT اختتام می یابد که توسط دو اسفنکتر محافظت می شود . اسفنکتر خارجی از نوع ارادی و از نوع عضله مختطت و اسنفکتر داخلی غیر ارادی و از نوع عضله صاف می باشد .

● غدد ضمیمه دستگاه گوارش :

▪ کبد LIVER :

یکی از غدد ضمیمه دستگاه گوارش بوده و وظیفه آن تولید صفر است و از لبهای چپ و راست تشکیل شده است لب چپ منشور شکل بوده و از لب راست کوچتر است . قسمت خلفی ان توسط شیاری به دو قسمت خلفی پشتی و خلفی شکمی تبدیل می شود . لب راست قلبی شکل است.

دو مجرا صفرا را از کبد به روده منتقل می کند . مجرای سمت راست در مسیر خود بزرگ شده و کیسه صفرا را می سازد .

صفرا یک مایع نسبتاً چسبناک و زرد متمایل به سبز بوده و حاوی نمک های صفراوی است و کاملا قلیایی است . صفرا آنزیم گوارشی ندارد . نمک های صفراوی شامل سدیم ، پتاسیم ، تارکولات سدیم ، پتاسیم گیلیکو کولات می شود .

▪ بورس فابیرسیوس BURSA OF FABRICIUS :

بورس فابیرسیوس یک اندام لنفاوی است و از یک لایه دیواره ای شامل ماهیچه های صاف و بافت مخاطی که غده ای و لنفاوی می باشد تشکیل می شود . این غده از نظر فیزیولوژیکی قبل از زمان بلوغ جنسی رفته رفته تحلیل می رود ساختمان این اندام به اندازه یک نخودبوده و در انواع پرندگان یافت می شود و در همه ی آنها یکسان است.